Tussen boosheid en zelf-leiderschap
De boze burgers hebben natuurlijk terechte zorgen over de economie, Europa, overheid en samenleving en over hoe zij zich daarin staande kunnen houden. Inderdaad de globalisering leidt ook tot grotere verschillen tussen arm en rijk; fort Europa blijkt geen onneembare veste, is niet altijd transparant en kiest dikwijls voor halve, nog niet bewezen oplossingen; de overheid weet onvoldoende wat in de samenleving leeft en speelt daar onvoldoende op in. Bovendien moeten we constateren dat met de doorgeslagen individualisering de samenleving is losgezongen van haar bedoeling. Pim Fortuyn noemde dat de verwezing, het gevoel van mensen dat niemand ze steunt. Dat roept de vraag op wie die boze burger dan is? Zonder een volledig dekkend profiel te geven – er is in de afgelopen jaren al veel over geschreven - kunnen we wel stellen dat het populisme als verzamelterm voor boze burgers bang is voor ‘een tsunami van tegenspoed’, iets waarvan hij de ander de schuld van geeft. Het ontbreekt de boze burger aan een basisvertrouwen in de instituties en ook aan een fundamenteel zelfvertrouwen mee te bouwen aan iets nieuws, dat inspireert. Boze burgers blijven hangen in angst en onzekerheid en zoeken uiteindelijk steun bij een zogenaamd sterke leider. Deze zegt namens ‘het volk’ te spreken, bestempelt vervolgens het democratische systeem als nepsysteem, isoleert en demoniseert anders-denkenden. Het resultaat is een krachteloze democratie in handen van een autocratische leider, of misschien zelfs wel een dictator.
Tegenover de boze burger staat de zelfsturende burger die zichzelf verantwoordelijk acht voor een betere toekomst voor de gemeenschap, hemzelf en zijn nageslacht. De zelfsturende burger is niet zo zeer boos als wel teleurgesteld in de oude overheid en het oude bedrijfsleven. De combinatie van visieloosheid, trage en hiërarchische besluitvorming, regelzucht, eigen belang en voordeel, korte termijn beslissingen en ontbrekende aandacht voor waardecreatie drijft hem tot radicale herwaardering van de bestaande regiems. Hij kan zich dus deels vinden in de kritiek van de boze burgers op de effecten van globalisering, het a-morele gedrag van financiële instellingen, de regelgeleide Europese instituties en de praatcultuur in Brussel en Den Haag. Maar, hij beseft dat hijzelf onderdeel is van het systeem en dat alleen kritiek uitoefenen op anderen nog niet het begin is van een oplossing. Doodeenvoudig, omdat het geen consequenties heeft voor zijn eigen gedrag. Dat is precies wat de zelfsturende burger nu juist wel begrijpt: hij wil vanuit die kritiek actief een bijdrage leveren aan een betere economie, samenleving, Europa en een beter openbaar bestuur. Het belangrijkste is misschien nog wel dat hij door anders handelen te koppelen aan anders denken bijdraagt aan de ontwikkeling van zichzelf en op die manier weer zin geeft en op twee manieren weer zin krijgt.
De zelfsturende burger is een burger die zich niet isoleert van de buitenwereld, maar die zich juist verbindt met die complexe en dynamische buitenwereld en in samenwerking met anderen economische, samenlevings-, bestuurlijke, Europese en culturele vraagstukken van verschillende kanten bekijkt, aanvoelt wat nodig is en inspeelt op ‘stille behoeften’ van mensen. Iemand die met nieuwe ideeën komt, af durft te wijken van de gebaande paden, onderzoekt en uitzoekt en vervolgens dingen gaat uitproberen. Als het lukt wordt doorgepakt, als het niet lukt blijft daar in elk geval de leerervaring. De zelfsturende burger verbindt zich met anderen en is altijd gericht op een overstijgend doel. Hij is als individu, met z’n vele kwaliteiten, onderdeel van een grotere beweging die de collectieve intelligenties weet te koppelen aan maatschappelijke opgaven en durft te breken met individuele kernwaarden die cirkelen rond geld, bezit, eigendom, succes en prestatie. Natuurlijk zijn deze niet waardeloos, maar ze zijn middel in plaats van doel. Het gaat veeleer om waardecreatie, om optimaal gebruik te maken van de beschikbare middelen en onbeperkt toegang krijgen tot nieuwe bronnen, om betekenis- en zingeving. Kortom: de zelfsturende burger creëert geluk door zijn talenten in te zetten voor een hoger doel, waarin hij gelooft. Met zijn kritiek en zelf bepaalde vormgeving van de toekomst gaat hij voorbij aan het cynisme dat de boze burger typeert.
Terug naar de aanhef. De komende verkiezingen op 15 maart gaan over de toekomst van ons land: leggen we die in handen van de boze burger met alle gevaren van dien, of kiezen we radicaal voor een nieuwe koers waar we zelf een aandeel in willen hebben?